تعریف لینوکس و نرم‌افزارهای آزاد

به عنوان یک وردپرس کار بهتر است با سیستم عامل لینوکس آشنا شویم. در جلسه اول از دوره رایگان آموزش لینوکس مقدماتی به معرفی سیستم عامل لینوکس و تاریخچه آن می‌پردازیم. با پروژه نرم‌افزارهای آزاد بیشتر آشنا می‌شویم و بررسی می‌کنیم که چرا نرم‌افزارهای آزاد متن باز امنیت بیشتری نسبت به نرم‌افزار‌های متن بسته دارند.

بیایید به جای انگیزه، اطلاعات کسب کنیم

این روزها افراد زیادی در فضای وب و اینستاگرام مشغول فعالیت هستند که بدون داشتن دانش کافی و بدون عمل کردن، سعی می‌کنند فقط حرف بزنند. مثلا می‌گویند تو باید موفق شوی. موفق شدن نیازمند داشتن یک سری دانش و مهارت‌های خاص است. حتی اگر می‌خواهید دلال خودرو هم باشید، این روزها باید حداقل مقداری اطلاعات درباره خودرو داشته باشید تا بتوانید به درستی دلالی کنید. به طور کلی در هرکاری که می‌خواهید موفق شوید، باید دانش کافی در آن رابطه را داشته باشید.

مثلا در حوزه وب، شما به‌عنوان یک وب‌مستر باید کار با لینوکس، وردپرس، پلاگین‌های مختلف را بلد باشید و سپس افراد مناسب برای کسب‌و‌کارتان را استخدام کنید. حالا به عنوان مثال اگر یک گرافیست استخدام کردید و گفت من بابت طراحی این طرح یک میلیون تومان هزینه می‌گیرم. شما باید دانش قبلی از نحوه کار با فتوشاپ داشته باشید تا بتوانید مقدار زمانی که برای درست کردن آن طرح گرافیکی زمان لازم است را تخمین بزنید و ارزش واقعی آن طرح را برآورد کنید.

در حال حاضر اکثر کسب‌وکارها را شرکت‌های کوچک تشکیل داده‌اند و شما به عنوان فردی که مدیریت و MBA نخوانده‌اید، می‌خواهید مدیر این کسب‌وکار شوید. حداقل کاری که می‌توانید در این شرایط انجام دهید این است که دانش کافی در رابطه با کاری که می‌خواهید مدیریت کنید را داشته باشید. این مفهوم و اصولی است که همه ما باید آن را در کار رعایت کنیم. اما متاسفانه این روزها افرادی خود را به‌عنوان مدرس و یا مدیر یک کسب‌وکار معرفی می‌کنند که دانش کافی را در این زمینه‌ها ندارند.

هدف ما از این مقالات، آموزش تمام مواردی است که یک وب‌مستر باید آن‌ها را بداند. در این قسمت قصد داریم آموزش کار با لینوکس را به سادگی به شما آموزش دهیم. پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

چرا لینوکس را انتخاب کردیم

در ابتدا می‌خواهیم بگوییم که به چه علتی سیستم‌عامل لینوکس را انتخاب کردیم و به سراغ مک نرفتیم. دلیلش این است که مک، ویندوز و هرسیستم عاملی دیگری غیر از لینوکس، که ما می‌شناسیم، برای استفاده از آن‌ها باید هزینه بپردازید. مثلا برای استفاده از مک باید یک مک بوک (MacBook) یا آی‌مک (iMac) خریداری کنید. تقریبا برای استفاده از سیستم‌عامل مک، باید هزار دلار پرداخت کنید تا بتوانید لایسنس macOS را داشته باشید.

از چندین سال پیش، در ایران مونتاژ قطعات کامپیوتری شروع شد. بسیار مرسوم است فروشندگان قطعات کامپیوتر، روی لپ‌تاپ و… ویندوز نصب کنند و تحویل مشتری دهند. البته در تمام دنیا هم همین حالت پیش آمد. یعنی ویندوز به نحوی عرف بازار شد که هرکسی کامپیوتر یا لپ‌تاپی می‌خرید، سریع ویندوز نصب می‌کرد. برای همه تا چند سال گذشته اصول کار همین بود که اگر کامپیوتری را می‌خریم حتما باید روی آن ویندوز نصب کنیم. در صورتی که سیستم‌عامل‌های دیگری هم حتی قبل از ویندوز وجود داشتند. فقط به علت اینکه تجاری نبودند و برایشان سودی نداشت، نمی‌توانستند تبلیغات زیادی انجام دهند و مانند ویندوز خودشان را معرفی کنند.

البته قابل ذکر است که در ایران ویندوز را کرک می‌کنند و برای نصب آن شما نیازی به پرداخت هزینه ندارید. امادر کشورهای خارجی برای نصب ویندوز باید چند صد دلار هزینه کنید. اما در ایران استفاده از آن برای همه ما به نحوی رایگان است!

سیستم‌عامل لینوکس

در هر صورت شما می‌‌توانستید به غیر از ویندوز، سیستم‌عامل‌های دیگری هم استفاده کنید؛ مانند لینوکس. اتفاقا به نظر ما سیستم‌عامل لینوکس بسیار جالب‌تر از ویندوز است. فقط به دلیل اینکه ویندوز سیستم‌عامل عرف بوده است، اکثر نرم‌افزارها برای ویندوز طراحی و ساخته شده‌اند. به عنوان مثال برنامه فتوشاپ نسخه لینوکسی ندارد، زیرا تیم ادوبی (Adobe) به این باور است، کسی که هزینه‌ای می‌کند و MacBook می‌خرد؛ قاعدتا توانایی خرید اکانت یا لایسنس برنامه‌های شرکت Adobe را هم دارد. اما با این حال اکثر کسانی که با لینوکس کار می‌کنند، ترجیح می‌دهند که از نسخه‌های رایگان و آزاد برنامه‌های مختلف استفاده کنند. در ادامه به شما توضیح خواهیم داد که منظور از نسخه‌های رایگان و آزاد چیست.

لینوکس در واقع از دو سیستم‌عامل تشکیل شده است. سیستم‌عامل لینوکس و گنو. در ابتدا به آن گنولینوکس می‌گفتند. زیرا آقایی به نام ریچارد استالمن که نابغه برنامه نویسی و دنیای نرم‌افزارهای آزاد و مدیر بنیاد آن‌ها نیز است، در همکاری با لینوس توروالز که نویسنده هسته لینوکس به حساب می‌آید (البته قبل از لینوکس، سیستم‌عامل یونیکس را طراحی کرده بود که در ابر کامپیوترها استفاده می‌شد. در واقع زمانی که کسی در خانه کامپیوتر شخصی نداشت.) این دو فرد، سیستم‌عامل‌های لینوکس و گنو را باهم ترکیب کردند.

اگر بخواهیم لینوکس را تعریف کنیم، باید بگوییم که یک سیستم‌عامل آزاد است. اما منظور از سیستم‌عامل آزاد چیست؟ 🤔

در ادامه مقاله با ما همراه باشید تا سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای آزاد را برای شما معرفی کنیم.

سیستم‌عامل‌ و نرم‌افزارهای آزاد

بنیاد نرم‌افزارهای آزاد یک سازمان غیر انتفاعی است که در سال 85 توسط آقای استالمن تاسیس شد و از پروژه گنو و جنبش نرم‌افزارهای آزاد حمایت کرد. حالا نرم افزار آزاد یعنی چی؟ وقتی ما کلمه آزاد را می‌شنویم معمولا تصور می‌کنیم که این کلمه به معنای رایگان است. به عنوان مثال وردپرس آزاد یا Free است؛ یعنی وردپرس را یک نرم‌افزار رایگان به حساب می‌آوریم. در صورتی که چیزی فراتر از این است. نرم‌افزار آزاد یا Free Software که شامل لینوکس، وردپرس و سیستم‌های Open Source دیگر می‌شود، به معنای این است برای استفاده از این نرم‌افزارها آزادی دارید.

اگر سیستم‌عامل مک را نصب می‌کنید؛ معمولا شما دسترسی خاصی برای کارهایی که می‌خواهید انجام بدهید ندارید. به عنوان مثال شما می‌خواهید رنگ یک قسمت را تغییر دهید. برای این کار می‌توانید MacOS را هک کنید (منظور از هک ایجاد تغییرات است). حالا اگر تغییراتی که ایجاد کردید را به عنوان یک نسخه‌ MacOS رایگان در بازار منتشر کنید، (اگر ایران نباشید) شرکت اپل می‌تواند از شما شکایت کند. زیرا نرم‌افزارشان را ادیت و کرک کرده‌اید و یک نسخه رایگان از آن را بدون داشتن مجوز، منتشر کرده‌اید. چرا که فقط شرکت اپل لایسنس این نرم‌افزار را دارد و او فقط قادر به انجام این کار است. البته انجام این فرایند بسیار سخت خواهد بود.

به عنوان مثال اولین شرکتی که TrackPad لپ‌تاپ‌هایش را در وسط صفحه قرار داد اپل بود. از آن به بعد هیچ شرکت و کمپانی حق ندارد که TrackPad خود را در وسط لپ‌تاپش قرار دهد و حتما باید چندین میلی‌متر از وسط فاصله بگیرد وگرنه شرکت اپل می‌تواند از آن کمپانی شکایت کند.

ایجاد تغییرات دلخواه روی نرم‌افزارهای آزاد

در واقع نرم‌افزارهای آزاد می‌گویند که ما یک برنامه را به صورت رایگان در اختیار شما قرار می‌دهیم به شرطی که هرتغییری در آن نرم‌افزار ایجاد کردید با دیگران به اشتراک بگذارید یا اینکه تغییرات را به صورت یک سری پوش ریکوئست روی پروژه اصلی بفرستد تا ما به عنوان مدیر، آن را تایید کرده و با پروژه اصلی ادغامش کنیم. در واقع این نرم‌افزارها روز به روز در حال گسترش هستند و بزرگ‌تر می‌شوند.

لینوکس هم دقیقا یک نرم‌افزار آزاد است. در واقع ابر پروژه آزاد دنیا محسوب می‌شود که شرکت‌های زیادی از آن استفاده می‌کنند، مخصوصا برای میزبانی وب‌سایت‌هایشان. همچنین بسیاری سرورها، شرکت‌ها، کمپانی‌ها و حتی موسسات دولتی بزرگ دنیا از آن استفاده می‌نمایند. البته باید از ایران صرف نظر کنید، زیرا اکثرا از ویندوز کرک شده به جای سیستم‌عامل‌های آزاد استفاده می‌کنند. 🙂

کمک به توسعه نرم‌افزارهای آزاد

اگر شما عبارت Linux Repo را در گوگل جستجو کنید در سایت Github می‌توانید منبع لینوکس را مشاهده کنید. هرکسی می‌تواند داخل این وب‌سایت کدهای لینوکس را تغییر دهد. یعنی هرفردی می‌تواند تغییرات دلخواهش را بر روی لینوکس اعمال کند و تیم مدیریت پروژه، تصمیم می‌گیرند که این درخواست‌ها و تغییرات را با هسته اصلی لینوکس ترکیب کنند یا نه. معمولا چک می‌کنند و اگر مشکل امنیتی در کدهایی که نوشته‌اید نباشد و همچنین استاندارد و اصولی باشد آن را قبول می‌کنند.

شما می‌توانید به شخصه عضوی از تیم مشارکت کننده لینوکس باشید. قابل ملاحظه است که این پروژه تقریبا یازده هزار مشارکت کننده دارد. یعنی یازده هزار نفر تا الان توانسته‌اند کدها و تغییرات دلخواهشان را بر روی لینوکس اعمال کنند. البته ما دقیقا همین کار را برای وردپرس هم می‌توانیم انجام دهیم، زیرا یک نرم‌افزار آزاد است. یعنی اگر WordPress Github را سرچ کنید؛ در سایت Github می‌توانید تغییراتی که می‌خواهید را بر روی وردپرس اعمال کنید. در نهایت ما سیستمی خواهیم داشت که بسیار کامل و جامع است و هرفردی بدون هیچ مشکلی می‌تواند از آن استفاده کند.

وضعیت امنیتی نرم‌افزارهای آزاد

شاید از خودتان بپرسید آیا مدیران نرم‌افزار‌های آزاد می‌توانند کدهای مخربی به این پروژه‌ها اضافه کنند و تمامی سایت‌ها را هک کنند؟ بله. می‌توانند این کار را انجام دهند ولی احتمال آن بسیار کم است. چرا که با استفاده از لینوکس، وردپرس و… افزونه‌ها، نرم‌افزارها و موارد جانبی دیگری را به فروش می‌رسانند که بسیار برای آن‌ها سودآور است و اضافه کردن کدهای مخرب اولین ضرر را به خودشان وارد می‌کند. در ضمن، لیست تمامی کدهایی که افزوده شده به این نرم‌افزار در وب‌سایت Github مشخص است.

حالا یک سوال پیش می‌آید! از کجا می‌توان فهمید، ویندوزی که من از آن استفاده می‌کنم، در حالی که هیچکدام از کدهای آن‌ قابل مشاهده نیست، از اطلاعات من سواستفاده نمی‌کند؟ یا مثلا چه طور مشخص است که میکروفن موبایل من مداوم فعال نیست که حرف‌هایم شنود شود؟ در حال حاضر وضعیت به صورتی شده که تمام ابزارهایی که برای ما کاربرد دارند، می‌توانند از اطلاعات ما سواستفاده کنند و زیاد هم این اتفاق می‌افتد.

مثلا چندین سال پیش تلویزیون‌های الجی یک وب‌کم داشتند که بعدها متوجه شدیم توسط یکی از کارمند‌های کمپانی الجی، هک شده است. پس امکان چنین چیزهایی در تمامی نرم‌افزارها وجود دارد و راه فراری نیست. مگر اینکه کلا از تکنولوژی استفاده نکنیم. اما می‌توان گفت نرم‌افزارهای آزادی مانند لینوکس امن‌تر از ویندوز و MacOS هستند. دلیلش هم این است که اگر تغییر مخربی در کدهایشان بدهند، قطعا بعد از چند مدت شما با خبر خواهید شد.

نسخه‌های لینوکس

در ابتدا گفتیم که چرا لینوکس را انتخاب کردیم. اول اینکه یک نرم‌افزار آزاد و رایگان به حساب می‌آید. دلیل دومش این است که بارها از لینوکس استفاده کردیم، مخصوصا از Ubuntu و CentOS، که دوتا از شاخه‌های اصلی لینوکس هستند. همچنین سرور وب‌سایت میهن وردپرس از سیستم‌عامل Ubuntu استفاده می‌کند. در واقع تمام شرکت‌هایی که شما از آن‌ها هاست می‌خرید سیستم عاملشان لینوکس است. یعنی اگر لینوکس یک نرم‌افزار رایگان نبود، ما باید سالانه چند صد دلار یا چندین میلیون تومان هزینه اضافه برای هاست سایت خود پرداخت می‌کردیم. این موضوع برای وردپرس هم صادق است.

لینوکس یک سری توزیع‌ها و نسخه‌های مختلف دارد. یعنی پس از آن که ساخته و منتشر شد توسط آقای توروالز و استالمن، افراد زیادی از لینوکس، توزیع‌های مختلفی ساختند. برای وردپرس هم می‌توان این کار را انجام داد. سپس هر شرکت و کمپانی، یک لینوکس مختص به خودش را طراحی کرد. در حال حاضر از نسخه Ubuntu زیاد استفاده می‌شود. همچنین نسخه‌هایی مانند Arch Linux، Fedora و… وجود دارند، که همه آن‌ها هسته اصلیشان لینوکس است. اما محیط گرافیکیشان، کار با آن‌ها، دستوراتی که استفاده می‌کنیم و… مقداری متفاوت است.

ما در گذشته از لینوکس CentOS استفاده می‌کردیم، که در حال حاضر کمی منسوخ شده است. زیرا شرکت IBM، سیستم‌عامل CentOS را خرید و اعلام کرد که می‌خواهد از CentOS برای آزمایشات خود استفاده کند. یعنی در واقع گفت که امکانات جدیدمان را ابتدا روی CentOS تست می‌کنیم و بعد آن‌ها را در Redhat اعمال می‌کنیم. Redhat یک نسخه از لینوکس است، با این تفاوت که برای استفاده از آن باید هزینه بپردازید و رایگان نیست. اما به طور کلی پیشنهاد می‌کنیم که حتما از Arch، Fedora، Ubuntu، Deepin (که محیط کار با آن بسیار شبیه MacOS است) استفاده کنید. به غیر از مواردی که معرفی کردیم، دیگر نسخه‌ی خوب و ثابتی ندیده‌ایم.

Ubuntu

Ubuntu در واقع یکی از نسخه‌های لینوکس است. باید بگوییم که Ubuntu یک نسخه کاملا رایگان از لینوکس است. البته خود Ubuntu دارای دو نسخه “سرور” و “کلاینت” است. ما از نسخه کلاینت در سیستم شخصی‌مان استفاده می‌کنیم. اما توجه داشته باشید که اگر می‌خواهید آن را روی سرور نصب کنید، باید از نسخه “سرور” استفاده نمایید. جالب است بدانید Ubuntu یک نسخه دسکتاپ نیز دارد که با دو مدل 20 و 21 عرضه می‌شود.

سخن پایانی

تا اینجای کار با سیستم‌عامل Ubuntu آشنا شدیم و می‌دانیم که لینوکس چیست و اصلا چرا می‌خواهیم از آن استفاده کنیم. همچنین در این مقاله به شما درمورد نرم‌افزارهای آزاد (Free Software) توضیح دادیم. در جلسه بعدی نحوه نصب و اجرای Ubuntu را آموزش خواهیم داد. امیدواریم که این مقاله برای شما کارآمد و مفید واقع شده باشد.

موفق و پیروز باشید.

رضا راد

میلیون‌ها کیلومتر اسکرول کردم تا به هدفم نزدیک بشم و این داستان همچنان ادامه داره...